ئۇيغۇر تارىخى

ئۇيغۇرلار ۋە دۇنخۇاڭ

ئاپتور: ئالىيە ئەنۋەر قەدىمكى زاماندا دۇنخۇاڭ – ئۇيغۇرلارنىڭ تۇرپاندىن باشقا يەنە بىر مەدەنىيەت مەركىزى بولغان. ئۇيغۇرلارنىڭ ئەجدادى مۇشۇ جايدا 500 نەچچە يىلغا يېقىن ياشىغان ھەم نۇرغۇن قىممەتلىك مەدەنىيەت مىراسلىرىنى قالدۇرغان. نەچچە ئون يەردە ئۇيغۇرلارغا نەۋە بولغان بۇددا غارلىرى، ئۇيغۇر يېزىقىدىكى…

ئىلىدىكى تاتارلار ھەققىدە

ئىلى دىيارى قەدىمدىن تارتىپ يېرى كەڭ، سۈيى مول، دېھقانچىلىق ۋە چارۋىچىلىق ئاساس قىلىنغان مۇنبەت زېمىن. ئورمانچىلىق ۋە باغۋەنچىلىك – زېمىننىڭ ئاۋات بولۇش ئامىللىرىنىڭ بىرى. ئىلى ۋادىسى ھۈنەر، ھېكمەت، ئەدەبىيات – سەنئەت بەرپا قىلىنغان تارىخىي زېمىن بولغانلىقى بىلەنمۇ مەشھۇر. بۇ باياشات…

مۇسابايوۋ ۋە ئۇنىڭ سودا كارخانىسى

شىرىپ خۇشتار 1. قىسقىچە بايان 19-ئەسىرنىڭ دەسلەپكى يېرىمى يەنى 1848-يىلىدىن باشلاپ، شىنجاڭدىكى بىر قىسىم ئۇيغۇر سودا-سانائەتچىلەر ئىگىلىك تىكلەشتە دۇنياغا يۈزلىنىپ، تىجارەت پائالىيىتىنى رۇسىيە، ئوتتۇرا ئاسىياغىچە كېڭەيتىپ، تاشكەنت، ئالمۇتا، ئەنجان، سىرۋالىسكى، زەيسەن، موسكۋا، قازان قاتارلىق شەھەرلەردە سودا سارايلىرىنى قۇردى. ئۇنىڭدىن باشقا…

بىرۇنىنىڭ تارىخ قارىشى

يۈسۈپجان ياسىن بىرۇنىنىڭ تولۇق ئىسمى ئەبۇل رەيھان مۇھەممەد ئىبن ئەھمەد ئەل — بىرۇنى ئەل– خارەزمى. ئۇ 973- يىلى خارەزمدىكى كاس ۋىلايىتىدە تۇغۇلۇپ، 1051- يىلى غەزنە شەھىرىدە ئالەمدىن ئۆتكەن. بىرۇنى پەن ساھەسىدە مىللىي ھېسيات، دىنىي خائىش ۋە ئىدىئولوگىيەلىك مائىللىقتىن يىراق تۇرۇپ،…

قۇتبۇللا خوجام ۋە ئۇنىڭ مازىرى

مۇھەممەدئىمىن قۇربان تۇغلۇق چاقماق دەريا ۋادىسىنىڭ غەربىدە ، قىزىل دەرياسىدىن بۇ ۋادىغا سۇ كېلدىغان قەدىمى ھەم مەشھۇر ئۆستەڭ __ ئاۋات ئۆستىڭنىڭ جەنۇبى قىرغىقى ، قەشقەر_ ئۈرۈمچى تاشيۇلىنڭ غەرىب تەرپىدە <<قۇتبۇللا خوجام >> نامىدا ئاتىلىپ يىراق – يېقىنغا مەشھۇر بولغان بىر…

تىمۇرىيلار دەۋرىدىكى مەشھۇر تارىخچى خاندەمىر

يۈسۈپجان ياسىن 15-ئەسىردە تىمۇرنىڭ ئەۋلادلىرى تەرىپىدىن يارىتىلغان ئىجتىمائىي ۋە مەدەنىي مۇھىت نەتىجىسىدە سەمەرقەند بىلەن ھېرات پەن ۋە مەدەنىيەتنىڭ مۇھىم مەركىزىگە ئايلانغان ئىدى. بۇ ئەسىرنىڭ ئالدىنقى يېرىمىدا سەمەرقەندتە تەبىئىي پەن ناھايىتى گۈللەنگەن، كېيىنكى يېرىمىدا بولسا ھېراتتا ئىجتىمائىي پەن ۋە سەنئەت بەكلا…

غوجىمۇھەممەد مۇھەممەد شېئىرلىرى

غوجىمۇھەممەد مۇھەممەدنىڭ «جان سەنىمى» شېئىرلار توپلىمىدىن بىر نەچچە پارچە *** ئەر كىشى ئۆلمىسە ياشىيالمايدۇ دەرد ئېقىپ تۇرۇپتۇ تام تۆشۈكىدىن، دېرىزە ئالدىدا مەن كىمنى كۈتەي. سۆيگۈنىڭ ئەرۋاھى چاقىردى مېنى، بىر قىزنىڭ باغرىدا شېرىن جان بېرەي. ئەر كىشى ئۆلمىسە ياشىيالمايدۇ، جەڭدە يا…

بايرام – ئالىدىكى ئۇيغۇرلار

مۇنەۋۋەر ھەبىبۇللا ﻣﯘﮬﻪررﯨﺮ ﺋﯩلاۋﯨﺴﻰ: ﻣﻪزﻛﯘر ﻣﺎﻗﺎﻟﻪ ﻣﻪرﻛﯩﺰﯨﻲ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻠﻪر ﺋﯘﻧﯩﯟﯦﺮﺳﯩﺘﯧﺘﯩﻨﯩﯔ ﺗﯜرﻛﯩﻲ ﺗﯩﻞ ﺋﻪدەﺑﯩﻴﺎت دوﻛﺘﻮرى ﻣﯘﻧﻪۋۋەر ﮬﻪﺑﯩﺒﯘﻟلاﻧﯩﯔ 2003-ﻳﯩﻞ ﺋﯚﻛﺘﻪﺑﯩﺮدە ﺑﯧﻴﺠﯩﯖﺪا ﭼﺎﻗﯩﺮﯨﻠﻐﺎن «ﺟﯘﯕﮕﻮ ﺋﯘﻳﻐﯘر ﺗﺎرﯨﺦ، ﻣﻪدەﻧﯩﻴﻪت ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺗﻰ ﺋﯩﻠﻤﯩﻲ ﺟﻪﻣﺌﯩﻴﯩﺘﻰ 3-ﻧﯚۋەﺗﻠﯩﻚ ﻣﯘﮬﺎﻛﯩﻤﻪ ﻳﯩﻐﯩﻨﻰ»دا ﺋﻮﻗﯘﻏﺎن ﺋﯩﻠﻤﯩﻲ ﻣﺎﻗﺎﻟﯩﺴﻰ ﮬﻪم ﺷﯘ ﻧﯚۋەﺗﻠﯩﻚ ﻳﯩﻐﯩﻨﺪا ﻣﯘﻧﻪۋۋەر ﺋﯩﻠﻤﯩﻲ ﻣﺎﻗﺎﻟﻪ ﺑﻮﻟﯘپ…

كۇماراجىۋا ۋە ئۇيغۇر تېبابەتچىلىكى

ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىر ﺋﻪﺟﺪادﻟﯩﺮﯨﻤﯩﺰدﯨﻦ ﻳﯧﺘﯩﺸﯩﭗ ﭼﯩﻘﻘﺎن ﺋﻪﻟلاﻣﯩﻠﻪرﮔﻪ ﮬﯚرﻣﻪت ﻧﻪزﯨﺮﯨﻤﯩﺰ ﺑﯩﻠﻪن ﺑﺎﻗﯩﺪﯨﻐﺎن ﺑﻮﻟﺴﺎق، ﺋﯘلارﻧﯩﯔ ﺋﯩﭽﯩﺪە ﻳﺎﻟﻐﯘز ﺋﯩﻠﯩﻢ ﺳﺎﮬﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ﺑﯩﺮەر ﺗﯜرﯨﺪﯨلا ﺗﺎﻛﺎﻣﯘﻟﻠﯘﻗﻘﺎ ﻳﯧﺘﯩﺶ ﺑﯩﻠﻪﻧلا ﻛﯘﭘﺎﻳﯩﻠﻪﻧﻤﻪي، ﺷﯘ دەۋر ﺋﯩﻠﯩﻢ ﺳﺎﮬﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﺗﯜرﻟﯩﺮﯨﺪﯨﻤﯘ ﻳﯧﺘﯜﻛﻠﯜك دەرﯨﺠﯩﺴﯩﮕﻪ ﻳﻪﺗﻜﻪن ﻣﯘﺗﻪﭘﻪﻛﻜﯘر، ﺋﺎﻟﯩﻢ، ﺋﻪدﯨﺒﻠﯩﺮﯨﻤﯩﺰﻧﯩﯔ ﻧﯘرﻏﯘن ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺑﺎﻳﻘﺎﻳﻤﯩﺰ. ﺷﯘلار ﻗﺎﺗﺎرﯨﺪا…

ئىپارخان ۋە ئىپارخان مەقبەرىسى

ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىر رﯨﯟاﻳﻪت ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﺸﯩﭽﻪ، ﺋﯩﭙﺎرﺧﺎن لاﺗﺎﭘﻪﺗﻠﯩﻚ ﺋﯘﻳﻐﯘر ﻗﯩﺰى ﺑﻮﻟﯘپ، دادﯨﺴﻰ ۋە ﻗﯧﺮﯨﻨﺪاﺷﻠﯩﺮى ﺟﻪﯕﺪە ﺧﯩﺰﻣﻪت ﻛﯚرﺳﻪﺗﻜﻪﻧﻠﯩﻜﺘﯩﻦ ﺧﺎن ﺋﯚزى ﺗﺎﻟلاپ ﺋﯘﻧﻰ ﺋﻮردﯨﻐﺎ ﺋﻪﻛﯩﺮﮔﻪن. ﺧﺎﻧﻨﯩﯔ ﻳﯜﻛﺴﻪك ﮬﯚرﻣﯩﺘﯩﮕﻪ ﺳﺎزاۋەر ﺑﻮﻟﻐﺎن ﺑﻮﻟﺴﯩﻤﯘ ﺋﻪﻣﻤﺎ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﻗﻪﻟﺒﻰ ﮬﺎﻣﺎن ﺋﯚزى ﺗﯘﻏﯘﻟﯘپ ﺋﯚﺳﻜﻪن ﻗﻪﺷﻘﻪرﮔﻪ ﺗﻪﻟﭙﯜﻧﮕﻪن. ﻳﯘرﺗﯩﻨﻰ زارﯨﻘﯩﭗ ﺳﯧﻐﯩﻨﻐﺎن؛…

مىرزا ئۇلۇغبەگ «تۆت ئۇلۇس تارىخى» ھەققىدە

بۆرىباي ئەخمەدوۋ (ئۆزبېكىستان) ئۇيغۇرچىغا ئاغدۇرغۇچى: تۇرسۇن ئابدۇللا بەگيار تارىختا ئۆتكەن شەخىسلەر ھەققىدە پىكىر-مۇلاھىزە ئېلىپ بارغاندا ھەزرىتى نىزامىددىن ئەلىشىر ناۋايىنىڭ مانا بۇ سەتىرلىرى ئىختىيارسىز يادىمىزغا كېلىدۇ. بۇ گۈلشەن ئىچرەكىي يوقتۇر باقا گۈلىگە سابات، ئەجەپ سابات ئېرۇر قالسا ياخشىلىق بىلە ئات. شۇنداق،«ياخشى…

قەدىمكى ئۇيغۇرلاردا سەنئەت

(موڭغۇل ئىستىلاسىغا قەدەر ئۇيغۇرلاردا سەنئەت) يۈسۈپجان ياسىن مەلۇمكى، ئىنسانلاردا تەبىئىي(ئادەتتىكى) تۇيغۇ ۋە چۈشەنچىدىن باشقا، يەنە بىر خىل بەدىئىي تۇيغۇ ۋە يۈكسەك تەپەككۇر بولىدۇ. گۈزەل سەنئەت دەپ ئاتىلدىغان بىلىم تارماقلىرى مانا شۇ بەدىئىي تۇيغۇ ۋە يۈكسەك تەپەككۇردىن تۇغۇلىدۇ. بەدىئىي تۇيغۇ دېگەنلىك گۈزەللىك…