ئۇيغۇر تورى ئارخىپلىرى

پروفېسسور ھوشۇر ئىسلام 1942-يىلى 8-ئايدا تۇغۇلغان. دۆلەت دەرىجىلىك تۆھپىكار مۇتەخەسسىس، ئاپتونوم رايوننىڭ ئالاھىدە تۆھپە قوشقان مۇتەخەسسىسى، دوكتور ئاسپىرانتلار يېتەكچى ئوقۇتقۇچىسى. ئاساسلىقى كومپيۇتېردا كۆپ خىل يېزىق ئۇچۇرلىرىنى بىر تەرەپ قىلىش تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇللىنىدۇ. ھازىر شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتى ئۇچۇر تېخنىكىسى ئىنستىتۇتىنىڭ ئوقۇتقۇچىسى.

ﻣﯘﺧﺘﻪﺭ ﻣﺎﻣﯘﺕ ﻣﯘﮬﻪﻣﻤﯩﺪﻯ ﻛﯚﺯﮔﻪ ﻛﯚﺭﯛﻧﮕﻪﻥ ﺋﻪﺩﯨﺐ ﯞﻩ ﺗﺎﺭﯨﺨﭽﻰ ﻣﯘﮬﻪﻣﻤﻪﺕ ﺋﯩﻤﯩﻦ ﻗﯘﺭﺑﺎﻧﻰ 1914- ﻳﯩﻠﻰ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭ ﺷﻪﮬﯩﺮﻯ ﺋﻪﻧﺠﺎﻥ ﻛﻮﭼﯩﺴﯩﺪﺍ ﻗﻮﻝ ﮬﯜﻧﻪﺭﯞﻩﻥ ﺋﺎﺋﯩﻠﯩﺴﯩﺪﻩ ﺩﯗﻧﻴﺎﻏﺎ ﻛﻪﻟﺪﻯ. ﺋﯘ ﺩﻩﺳﻠﻪﭖ ﺩﯨﻨﯩﻲ ﺗﻪﺭﺑﯩﻴﻪ ﺋﯧﻠﯩﭗ، 1921- ﻳﯩﻠﺪﯨﻦ 1931- ﻳﯩﻠﻐﯩﭽﻪ ﺑﺎﺷﻼﻧﻐﯘﭺ ﯞﻩ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﻣﻪﻛﺘﻪﭘﻠﻪﺭﺩﻩ، ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺑﻮﻏﺎﻟﺘﯧﺮﻟﯩﻖ ﻛﯘﺭﺳﯩﺪﺍ ﺋﻮﻗﯘﻏﺎﻥ. 1935-…

ﺋﺎﺑﺪﯗﺋﺎﺑﺪﯗﺷﯜﻛﯜﺭ ﺋﯩﻤﯩﻦ ﺋﯩﻠﻰ ﺩﯨﻴﺎﺭﯨﺪﺍ ﭘﻪﻧﻨﯩﻲ ﻣﻪﻛﺘﻪﭖ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﯩﻐﺎ ﺋﺎﺳﺎﺱ ﺳﺎﻟﻐﯘﭼﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﺑﯩﺮﻯ، ﺗﺎﺭﯨﺨﭽﻰ، ﺧﻪﻟﻖ ﺋﯧﻐﯩﺰ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺗﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺷﯘﻏﯘﻟﻼﻧﻐﯘﭼﻰ، ﻣﻪﺭﯨﭙﻪﺗﭙﻪﺭﯞﻩﺭ ﺯﺍﺕ ﺋﻤﯩﻨﺠﺎﻥ ﺑﺎﯞﺩﯗﻧﻨﻰ ﺋﯩﻠﻰ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺯﯨﻴﺎﻟﯩﻠﯩﺮﻯ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﺗﻮﻧﯘﻣﺎﻳﺪﯨﻐﺎﻧﻼﺭ ﻳﻮﻗﻨﯩﯔ ﺋﻮﺭﻧﯩﺪﺍ ﺑﻮﻟﺴﺎ ﻛﯧﺮﻩﻙ. ( ﺑﯘ ﺯﺍﺕ ﺋﻪﻝ ﺋﺎﺭﯨﺴﯩﺪﺍ ” ﺋﯩﻤﯩﻦ ﺗﺎﺭﯨﺦ” ﺩﯦﮕﻪﻥ ﻧﺎﻡ ﺑﯩﻠﻪﻥ…

بوغدا ئابدۇللا 1942-يىلى لەنجۇدا تۇغۇلغان (ئەسلى يۇرتى يېڭىسار ناھىيىسى). باشلانغۇچ ۋە تولۇقسىز ۋە تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپلەرنى ئۈرۈمچىدە ئوقۇغان. 1960-يىلىدىن 1965-يىلىغىچە شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتى تىل-ئەدەبىيات كەسپىنىڭ تولۇق كۇرسىدا ئوقۇغان. 1965-يىلىدىن ھازىرغىچە شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتى تىل-ئەدەبىيات فاكۇلتېتى ۋە ھازىرقى فىلولوگىيە ئىنستىتۇتى ئەدەبىيات فاكۇلتېتىدا ئوقۇتۇش،…

(بۇ ماقالەمنى تەجەللي تۇغۇلغانلىقىنىڭ 160 يىللىقىغا، ۋاپاتىنىڭ 81 يىللىقىغا بېغىشلايمەن) مۇختار مامۇت مۇھەممىدى ئۇيغۇر كلاسسىك ئەدەبىياتى بىلەن ئۇيغۇر دېموكراتىك ئەدەبىياتىنى باغلاشتا كۆۋرۈكلۈك رول ئوينىغۇچى ئەدىبلەرنىڭ بىرى، مەشھۇر ئالىم، ئاتاقلىق شائىر، داڭلىق تېۋىپ، مائارىپچى ۋە خىمىك ھۈسەيىنخان ئەكبەر تەجەللى مىلادىيە ھىجرىيە…

ﺋﺎﺗﺎﻗﻠﯩﻖ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎﺷﯘﻧﺎﺱ ﯞﻩ ﺗﺎﻻﻧﺘﻠﯩﻖ ﺷﺎﺋﯩﺮﻩ ﺋﺎﻣﺎﻧﻨﯩﺴﺎ ﺧﯧﻨﯩﻢ ﺩﻭﻻﻥ ﻳﯘﺭﺗﻰ (ﮬﺎﺯﯨﺮﻗﻰ ﻣﻪﻛﯩﺖ ﻧﺎﮬﯩﻴﯩﺴﻰ) ﻧﯩﯔ ﺗﯩﺰﻧﺎﭖ ﺩﻩﺭﻳﺎﺳﻰ ﺑﻮﻳﯩﺪﯨﻜﻰ ﻗﯘﻣﯘﺵ ﻣﻪﮬﻪﻟﻠﻪ ﻳﯧﺰﯨﺴﯩﺪﺍ ﻧﺎﻣﺮﺍﺕ ﺋﺎﺋﯩﻠﯩﺴﯩﺪﻩ ﺩﯗﻧﻴﺎﻏﺎ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ . ﺋﯘ ﺋﺎﺗﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﻳﯧﺘﻪﻛﻠﯩﺸﻰ ﯞﻩ ﺋﯚﺯﯨﻨﯩﯔ ﻗﯩﺰﻏﯩﻨﻠﯩﻐﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻛﯩﭽﯩﻜﯩﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷﻼﭘﻼ ﺳﺎﺗﺎﺭ ﮬﻪﻡ ﺗﻪﻣﺒﯜﺭ ﭼﯧﻠﯩﺸﻨﻰ ﺋﯜﮔﯜﻧﯜﺷﻜﻪ ﺑﺎﺷﻼﻳﺪﯗ ،…

فارابىنىڭ ھاياتى: فارابى قاراخانىلار خانلىقى زامانىدا ياشىغان. فارابىنىڭ ئىسمى مۇھەممەد، فامىلىسى ئەبۇ ناسىر، تەخەللۇسى فارابى، لەقىمى «ئىككىنچى ئۇستاز». فارابىنىڭ «ئىككىنچى ئۇستاز» دەپ ئاتىلىشى ـ ئۇنىڭ پەلسەپە ساھەسىدىكى گەۋدىلىك ئورنى ۋە كۆپ مىقداردىكى ئەسەرلىرى سەۋەبىدىن، ئارىستوتىل تەلىملىرىگە پىششىقلىقىدىن، ئارىستوتىل ئەسەرلىرىگە شەرھى…

ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺧﻪﻟﻘﯩﻨﯩﯔ 11 – ﺋﻪﺳﯩﺮﺩﯨﻜﻰ ﺑﯜﻳﯜﻙ، ﻣﯘﺗﻪﭘﭙﻪﻛﻜﯜﺭ ﺷﺎﺋﯩﺮﻯ ﻳﯜﺳﯜﭖ ﺧﺎﺱ ﮬﺎﺟﯩﭙﻨﯩﯔ ﻗﻪﺑﺮﯨﮕﺎﮬﻰ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭ ﺷﻪﮬﯩﺮﯨﺪﯨﻜﻰ ﺋﻪﺳﻜﯩﮭﯩﺴﺎﺭ ﻗﻪﺩﯨﻤﻜﻰ ﺷﻪﮬﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺷﯩﻤﺎﻟﯩﻐﺎ ﺟﺎﻳﻼﺷﻘﺎﻥ «ﭘﺎﻳﻨﺎﭖ» ﻳﯧﺰﺍ ﺗﻪﯞﻩﺳﯩﺪﯨﻜﻰ « ﺋﺎﻟﺘﯘﻧﺒﯧﻠﯩﻖ» ﺗﺎ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﻰ ﺗﺎﺭﯨﺨﺘﯩﻦ ﺑﯘﻳﺎﻥ ﮬﻪﻣﻤﯩﮕﻪ ﺋﺎﻳﺎﻥ. ﺑﯘ ﻗﯩﻞ ﺳﯩﻐﻤﺎﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﺋﻪﻣﻪﻟﯩﻲ ﭘﺎﻛﯩﺖ. ﺋﻪﻣﻤﺎ، ﻳﯧﻘﯩﻨﻘﻰ ﻳﯩﻠﻼﺭﺩﯨﻦ ﺑﯘﻳﺎﻥ ﺑﻪﺯﻯ…

مەشھۇر ئېنىسكلوپېدىك ئالىم مەھمۇد قەشقىرى مىلادىيە 1011-يىلى ئوپالدا تۇغۇلغان . دادىسى ھۈسەيىن بىننى مۇھەممەد قاراخانىيلارنىڭ خان جەمەتىدىن بولۇپ،بارسقان شەھىرىنىڭ ھاكىمى بولغان . ئەمما مىلادىيە 1058-يىلى ئوردىدا يۈز بەرگەن بىر قېتىملىق سىياسى مالىمانچىلىقتا دادىسى ئۆلتۈرۈلگەن . ئالىم 11- ئەسىرنىڭ 80- يىللىرى…

بۈيۈك شائىر مۇتەپەككۇر نىزامىدىن ئەلىشىر ناۋائىي مىلادى 1441 – يىلى 2-ئاينىڭ9-كۈنى ھېرات (ھازىرقى ئافغانىستاننىڭ غەربىدىكى بىر شەھەر ) شەھىرىدە دۇنياغا كەلگەن. ئەلىشىر ناۋايىنىڭ ئۇرۇق – تۇغقانلىرى تۆمۈرىيىلەر سارىيىغا يېقىن كىشىلەردىن بولۇپ، ئۇنىڭ ئاتىسى غىياسىدىن بارلاسمۇ خۇراسان شاھى ئۇبۇلقاسىم بابۇر سارىيىدا…

ئابدۇقادىر داموللام ئۇيغۇرلار ئاريسىدىن چىققان مەشھۇر ئىسلام ئالىمى، ئۇيغۇر يېڭى مائارىپىنىڭ ئاساسچىسى – خەلقپەرۋەر، مەرىپەتچى شائىر ئابدۇقادىر داموللا 1862-يىلى قەشقەرئاتۇشنىڭ مەشھەت يېزىسىدا تۇغۇلۇپ ،1924-يىلى ئالەمدىن ئۆتكەن . ئابدۇقادىر داموللا بالىلىق ۋە ئۆسمۈرلۈك يىللىرىنى ئۆز يۇرتىدىكى مەكتەپلەردە ئوقۇش بىلەن ئۆتكۈزۈپ ،…

مەمتىلى ئەپەندى 1901-يىلى ئاتۇشنىڭ بۇيامەت كەنتىدە توختاجى ئىسىملىك يىتىشكەن تېۋىپ ئائىلىسىدە دۇنياغا كەلگەن. ئۇنىڭ ئاتا-ئانىسى ئۆز زامانىسىنىڭ تەرەققىيپەرۋەر كىشىلەرىدىن بولۇپ، ئائىلىسى مەرىپەتنى، ئېلىم پەننى ھىمايە قىلغۇچى ئائىلە ئىدى. مەمتىلى ئەپەندى دۇنياغا كۆزئاچقان يىللار ھەممە يەرنى زۇلۇم قاپلىغان، ئىستىئېدات چەككە چىققان،…