ئۇيغۇر دىيارى

ئاپتور: ئابابەكرى ئابدۇرەشىد قەشقەر ـ ئۇيغۇرلار ۋە ئوتتۇرا ئاسىيا مەدەنىيتىنىڭ مەركىزى، يىپەك يولىدا پارلىغان نۇرلۇق مەرۋايىت، ئۇزاق تارىخقا ئىگە قەدىمى شەھەر. تارىم ۋادىسدا ياشىغۇچى تۈركىي ۋە باشقا مىللەتلەر خېلى قەدىمكى زامانلاردىن باشلاپ قەشقەر ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى رايونلاردا ياشاپ مول ۋە…

ئا. قەشقىرى ئۆستەڭبويىدىن قاغچىراپ ياندىم، بىر جۈپ قىز كۆرۈندى گويا جۈپ ئانار. سۇ ئەمەس، ئانارنىڭ ھىدىغا قاندىم، يۈرىكىم يەنىلا ئوت بولۇپ يانار. بۇ قايناق زاماننىڭ سىرتىدا قالدىم، ھېيتگاھ قۇببەڭگە ئېگىلگەندە ئاي. دوپپىنىڭ ئورنىغا سېغىنىش ئالدىم، گېدىيىپ ئۆتكەندە پاكىستانىلق باي. ئوردا…

ئىپتىخارىم، شۆھرىتىم، پەخرىم خوتەن قەغىزى، شەربەت تۆكەر سۆزلىسەم تىلىم، خوتەن قەغىزى، ساڭا كەلكۈن مۇھەببەت – مېھرىم خوتەن قەغىزى، شان – شەرەپتىن يايرىدى دىلىم خوتەن قەغىزى، ھېكمىتىڭدۇر ھۆرمىتىم، دىتىم خوتەن قەغىزى، ئىجاد – مېھنەت تۆرىدە تەختىم خوتەن قەغىزى. سەندە ئايان خەلقىمنىڭ…

ھەبىبۇللا توختى چەكسىزلىك چەكسىز چېچىلغان ماكان، ئاڭا تۇتاشقان، ئاخىرقى زامان. ئەجەبمۇ سىرلىق بۇ تەكلىماكان. بۇ تەكلىماكان– ئۇيقۇغا چۆمگەن ئۇيقۇسىز شەھەر. جۇشقۇن جەسەتتەك تۇيغۇسىز شەھەر؛ ياتار پەرۋاسىز، تالايدۇ بوران، ھۇۋلار شىۋىرغان… بۇ تەكلىماكان- كۆز ياشقا يېقىن،! دېڭىزدىن يىراق؛ مەرمەر دېڭىزى، ؛…

ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن شەرق بىلەن مەغرىپ ئارا نامىڭ نۇر ئەفشان قەشقىرىم، تارىخىڭ، زاتىڭ سىماسى دىلدا ئايان، قەشقىرىم. ئوق بىلەن يا ئىلكىدە ئارتۇچدا ئەۋلادىم ئىزى، سەندە پامىردا تېپىلغان كونا گۈلخان قەشقىرىم. دەسلىبا تاش كەتمەننى بىرلەن بىنا ئەيلەپ ئېكىن، تۇنجى بوز – چەكمەن…

ئۆزىنى ئىزدەش بوسۇغىسى»دىن ئۆزىمىزگىچە (رۇقىيە ئابلا، پاتىگۈل نىياز) شائىر، پەيلاسوپ، تەتقىقاتچى ئابدۇقادىر جالالىدىن <<ئۆزىنى ئىزدەش بوسۇغىسىدا>>دېگەن كىتابى بىلەن تىرىكچىلىك غېمىدە قارا قويۇق ھەممىنى قوبۇل قىلىشقا ئادەتلىنىپ كەتكەن نېرىپلىرىمىزنى غىدىقلاپ ماددىي ئالىمىمىزدىن روھىي ئالىمىمىزگە، شەكىلسىز بوسۇغىدىن سىرلىق قەلئەلەرگە قايتىپ، ئۆزلۈك قەسىرىمىزدىن…

دوكتور ئەسئەت سۇلايمان ئۇيغۇر مەدەنىيىتىنىڭ پىسخىكىسى ئۈستىدە قايتا ئويلىنىش ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشى ئاخىرلاشقاندىن كېيىن، ياۋروپاد چىقىدىغان نوپۇزلۇق بىر گېزىتتە مۇنداق بىر قىزىقارلىق پەرەز بېسىلغان: مەلۇم بىر ئۆيدە تۇيۇقسىز بىر تال يىڭنە يەرگە چۈشۈپ كەتكەن. ئۆيدە ئىتالىيىلىك، فرانسىيىلىك ۋە گېرمانىيىلىك ئۈچ…

تامغا مەدىنىيىتى _نەچچە مىڭ يىللىق تارىخىي تەرەققىيات جەريانىدا ھەرقايسى خان – بەگلىكلەر ئوتتۇرسىدىكى سىياسىي ، ئىقتىسادىي ۋە ئىجتىمائىي مەسىلىلەر ھەققىدىكى خەت – چەكلەردە ، جۈملىدىن خان ۋە بەگلەرنىڭ ئەمىر – پەرمانلىرىدا ، شۇنداقلا ئاۋام خەلنىڭ ئىقتىسادىي مۇناسىۋىتىنى ئەكس ئەتتۈرىدىغان يازما…

ئالتۇن قەدىمكى شەھەر خارابىسى شايار ناھىيىسىنىڭ غەربىي جەنۇبىدا بولۇپ، ئېنىق ئورنى ھازىرقى 74 – نومۇرلۇق نېفىت قۇدۇقى جايلاشقان قۇملۇق ئىچىدە. ئالتۇن قەدىمكى شەھەر خارابىسىنىڭ ھازىرچە ساقلانغان قالدۇق سېپىلىنىڭ ئۇزۇنلۇقى تەخمىنەن 1000 مېتىرچە، ئەڭ ئىگىز جايلىرى تۆت مېتىرچە كېلىدۇ. بۇ قەدىمكى…

ئابدۇمىجىت ھەسەن قۇربانى ئەل ئىچىدە: «نەشپۈت — تۈرلۈك مېۋىلەرنىڭ بوۋىسى»دېگەن رىۋايەت بار. تارىخىي يازمىلاردىن مەلۇم بولۇشىچە، «نەشپۈت ئۆستۈرۈش ماكانى» دەپ نام ئالغان غەربىي دىياردىكى كورلىنىڭ نەشپۈت ئۆستۈرۈش تارىخىنى قىسقا دېيىشكە بولمايدۇ. «تارىخنامە»دە: «بىپايان قۇملۇق نەشپۈتى، بىپايان قۇملۇقنىڭ شىمالىدىن چىقىدۇ. سوغۇققا…

كىرىش سۆز <<مېكسىكا تابلىچكىلىرى>> نىڭ قەيەردە ئىجاد قىلىنغانلىقى ھازىرغىچە ئېنىق ئەمەس. ئۇلار شىمال ياكى ئۇيغۇرچە سىمۋول ۋە بەلگىلەر بىلەن يېزىلغان. بىراق، ھەر ئىككىلا تابلىچكىلار ئىنسانلارنىڭ ئەڭ قەدىمكى ۋەتىنى مۇ نىڭ مۇقەددەس ئېلىپبەسى ئاساسىدا يېزىلغان. ئۇلار مېكسىكىدا ئىجاد قىلنغانمۇ ياكى ئىنسانلارنىڭ…

خوتەن شەھىرى يۇرۇڭقاش دەرياسى بىلەن قاراقاش دەرياسىدىن ھاسىل بولغان تىنما تۈزلەڭلىكىگە جايلاشقان. شىمالىي تەرىپى لوپ ناھىيىسى بىلەن دەريا ئارقىلىق ئايرىلىپ تۇرىدۇ، غەربىي تەرىپى خوتەن ناھىيىسىگە تۇتىشىدۇ. جەنۇبتىن شىمالغىچە بولغان ئۇزۇنلۇقى 27 كىلومېتىر، شەرقىتىن غەربكىچە بولغان كەڭلىكى 11.5 كىلومېتىر، ئومۇمىي يەر…