ئۇيغۇر ئەدەبىياتى

ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلىدىكى ئىزافەتلەر

ئابدۇرەئوپ پولات تەكلىماكانى مۇھىم مەزمۇنى: مەزكۇر ماقالىدە، ئۇيغۇر تىلىدىكى ئىزافەتلەرنىڭ ئوقۇش ۋە يېزىش قائىدە ئاساسىنى ھەمدە ئۇيغۇر تىلىدىكى ئىزافەتلەرنىڭ تۈرلىرىنى تەپسىلىي بايان قىلىش بىلەن بىللە، ئۇيغۇر تىلىدىكى ئىزافەتلەرنى تەتقىق قىلىش، توپلاش ۋە رەتلەپ لۇغەتلىرىمىزگە ئېلىشنىڭ مۇھىملىقى ئەكس ئەتتۈرۈلگەن. ئۇيغۇر تىلى…

«تارىخىي رەشىدىي» ھەققىدە

مىرزا مۇھەممەد ھەيدەر كۆراگان مىلادىيە 1499-يىلى موغۇلىستان خانلىقىغا تەۋە تاشكەنتتە تۇغۇلغان بولۇپ، قەشقەر ھۆكۈمدارلىرىدىن ئەمىر خۇدايدادنىڭ ئەۋلادى. 1495-يىلى ئۇنىڭ ئاتىسى مۇھەممەد ھۈسەيىن كۆراگان سۇلتان مەھمۇدخاننىڭ پەرمانى بويىچە ۋالىيلىق ۋەزىپىسىنى ئۆتەش ئۈچۈن، خوتۇنى خۇبنىگار خانىم بىلەن ئۆرەتۆپە (ھازىرقى تاشكەنت شەھىرىنىڭ جەنۇبىدا)گە…

بۆكەن خانلىقى ھەققىدە رىۋايەت

بۆكەخان ھەققىدىكى رىۋايەت قەدىمكى ئۇيغۇرلارنىڭ تىلى ، تارىخى ، ئەدەبىياتى ، دىنىي ئېتىقادى … قاتارلىقلارنى تەتقىق قىلىش ۋە ئۆگىنىشتە مۇھىم يادىكارلىقلارنىڭ بىرى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ . بۇ رىۋايەتتە ئاساسلىقى ئورخۇن – سېلىنگا دەرياسى ۋادىلىرىدا قۇرۇلغان قەدىمكى ئۇيغۇر خاقانلىقىنىڭ ( مىلادى 747…

قاراخانىيلار دەۋرىدىكى تارىخشۇناسلىق ۋە «دىۋانۇ لۇغەتىت تۈرك»نىڭ ئالاھىدىلىكى

ئەخمەت مۇمىن تارىمىقاراخانىيلار خانلىقى-ئۇيغۇرلار تارىخىدا ئەڭ گۈللەنگەن ۋە قۇدرەت تاپقان فېئودال خانلىق بولۇپ، بۇ خانلىق ھۆكۈم سۈرگەن 399 يىل جەريانىدا، خانلىق تەۋەسىدىكى ھەر قايسى رايونلاردا دېھقانچىلىق، چارۋىچىلىق ۋە قول ھۈنەرۋەنچىلىك بىلەن بىر قاتاردا ئىلىم-پەنمۇ يۈكسەك دەرىجىدە تەرەققى قىلغان. جۈمىلىدىن قەشقەر،…

ئۇيغۇرلارنىڭ تىل- يېزىق تارىخى ھەققىدە قىسقىچە چۈشەنچە

بۇمەريەم سۇلتانئېزىز ئۇيغۇر تىلى دېگەن بۇ سۆز ئېيتماققا ۋە يازماققا تولىمۇ ئاددىي ۋە قىسقا. ئەمما مەنە، خاراكتېر ۋە ئەھمىيەت جەھەتتىن ئېيتقاندا، بۇ سۆز « ئۇيغۇر» سۆزى بىلەن ئوخشاش ئورۇنغا ئىگە. چۈنكى ئۇيغۇر بولمىسا ئۇيغۇر تىلى ئۆلگەن تىل قاتارىغا كىرىدۇ. ئۇيغۇر…

بىزگىچە يىتىپ كىلەلمىگەن رومانلار

پولات ئاماننۇرى ئۇيغۇر رومانچىلىقىنىڭ شەكىللىنىشى، راۋاجلىنىشى ۋە ھازىرقىدەك تەرەققىي قىلىشى ئۇزاق تارىخىي باسقۇچنى بېشىدىن ئۆتكۈزدى. 80 يىلغا يېقىن تارىخقا ئىگە ئۇيغۇر رومانچىلىقى يوقلۇقتىن بارلىققا كېلىپ، تەرەققىي قىلىپ بۈگۈنكى كۈندە ئۇيغۇر ئەدەبىياتىغا بەلگىلىك تۆھپە قوشۇپ كەلدى. ئۇيغۇر رومانچىلىقىنىڭ تەرەققىيات قەدىمى سىياسىي…

يىپەك يولىدىكى بىباھا بايلىق-ئۇيغۇر ئەدەبىياتى

ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن مەلۇمكى، ئوتتۇرا ۋە مەركىزىي ئاسىيا – ئەڭ قەدىمكى بىر ئانتروپولوگىيىلىك رايون، ئەڭ قەدىمكى بىر مەدەنىيەت رايونى، جۈملىدىن شەرق – غەرب مەدەنىيەت ئالاقىلىرىنىڭ ئەڭ قەدىمكى بىر بەلبېغى. بۇ ئۈچ نۇقتا تۈپەيلى ئوتتۇرا ۋە مەركىزىي ئاسىيا مەدەنىيىتى ئادەتتىكى مەھەللىۋىي مەدەنىيەت…

«ئەتەبەتۇلھەقايىق» داستانىدا ئىپادىلەنگەن ئىلىم-مەرىپەت توغرىسىدىكى قاراشلار

غاپپار روزى «ئەتەبەتۇلھەقايىق» (“ھەقىقەت ئىشىكى”) قاراخانىلارنىڭ ئاخىرقى دەۋرىدىكى ئۇيغۇر ئەدەبىياتىدا مەيدانغا كەلگەن يىتۇك شائىر ۋە فازىل ئالىم ئەھمەد بىننى مەھمۇد يۈكنەكىنىڭ ۋەكىل خاراكتېرلىك مەشھۇر داستانى . داستان مەزمۇن جەھەتتىن ئىجتىمائىي ، پەلسەپىۋى ، تۈزۈلۈش جەھەتتىن شېئىرىي ، خاراكتېر جەھەتتىن دىداكتىك…

ئورا ھەققىدە رىۋايەت

مامۇت غازى (ش ئۇ ئا ر يېزا ئىگىلىك بانكىسى ياشانغانلار باشقارمىسىدىن ) بۇنىڭدىن نەچچە يۈز يىللار ئىلگىرى كىشىلەر ھازىرقىدەك ئىلمىي ئۇسۇلدا ئاشلىق ساقلاشقا ئادەتلەنمىگەن، شىنجاڭنىڭ يېزا ئىگىلىكى فېوداللىق قالاق ئىگىلىك ھالىتىدە تۇرۇۋاتقان چاغلاردا ئورا جەنۇبىي شىنجاڭ دېھقانلىرىنىڭ، بولۇپمۇ تاغ سۈيىگە…

مۇھەممەتجان راشىدىن شېئىرلىرىنىڭ ئىستىمال قىممىتى ۋە ئىستىمال كۆلىمى

قاسىم سىدىق ھەممىىگە ئايان پاكىت شۇكى: ھايات شائىرىلىرىمىز ئىچىدە مۇھەممەتجان راشىدىن ئۇيغۇر جامائەتچىلىكىگە ئەڭ تونۇش ئادەم. كاتتا زامانىۋى بىنالاردىن تارتىپ ئاددىي دىھقان كەپىلىرىگىچە ئۇيغۇر ھاياتى داۋملىشىۋاتقان ھەممە يەردە دىگۇدەك، ئۇنىڭ ئاۋازى ياڭراپ تۇرىدۇ، نامى زىكرى قىلنىدۇ. ئوخشىمىغان سۇرۇنلاردا ئۇنىڭ ئۇستىدە…

«ئاقيول»نىڭ تۇنجى جۇلاسى

ئەخمەتجان قۇربان سابىرى ئۇيغۇر شېئىرىيىتى باشلىنىش نۇقتىسى بىلەن ئاخىرقى مەنزىلى چەكسىزلىك ئىچىگە يوشۇرۇنغان يولدا كېتىپ بارغان سىرلىق كارۋانغا ئوخشايدۇ . بىز بۇ ھەقتە كۆپ گەپ قىلمىساقمۇ، ئاشۇ سىرلىق كارۋاننىڭ قانچىلىغان داۋان ۋە ئۆتكەللەردىن ھالقىپ بۈگۈنگە يېتىپ كەلگەنلىكى ھەممىمىزگە مەلۇم ….

ئوسمانجان ساۋۇت شېئىرلىرىنىڭ تىل ئالاھىدىلىكى

غەيرەت ئابدۇرەھمان ئوزغار (كاندىدات تەتقىقاتچى) لىرىك شائىر ئوسمانجان ساۋۇت 1961-يىلى تۇنجى شېئىرىنى ئېلان قىلغاندىن بۇيان ، ھەرقايسى گېزىت-ژۇرناللاردا كۆپلىگەن شېئىرلارنى ۋە تەرجىمە شېئىرلىرىنى يورۇقلۇققا چىقارغاندىن سىرت ، «ئالمىدەك يۈرەكتە ئالەمچە سۆيگۈ» (1984-يىلى ، مىللەتلەر نەشرىياتى نەشرى) ، «تاڭ لىرىكىلىرى» (1989-يىلى…