ئۇيغۇر ئەدەبىياتى

ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن شەرق بىلەن مەغرىپ ئارا نامىڭ نۇر ئەفشان قەشقىرىم، تارىخىڭ، زاتىڭ سىماسى دىلدا ئايان، قەشقىرىم. ئوق بىلەن يا ئىلكىدە ئارتۇچدا ئەۋلادىم ئىزى، سەندە پامىردا تېپىلغان كونا گۈلخان قەشقىرىم. دەسلىبا تاش كەتمەننى بىرلەن بىنا ئەيلەپ ئېكىن، تۇنجى بوز – چەكمەن…

پولات ئاماننۇرى شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتى مىللەتلەر فولكلور مۇزېيى، – شىنجاڭدىكى 13 مىللەتنىڭ قويۇق يەرلىك، مىللىي تۈسكە ئىگە ماددىي ۋە مەنىۋى مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرىنى توپ−لاش، رەتلەش ۋە تەتقىق قىلىشنى نىشانلىغان بولۇپ، مەزكۇر مۇزېيدا شىنجاڭدىكى 13 مىللەتنىڭ ئەنئەنىۋى تۇرمۇش مەدەنىيىتىگە ئائىت 3000 خىلدىن ئارتۇق…

فەرىدە ئەمىن ئەلىشىر نەۋائىنىڭ نامى دۇنيادا ئۆتكەن بارلىق ئۇلۇغ زاتلارغا بېغىشلانغان شان – شەرەپلەرگە تەبىئىي يوسۇندا ماس كېلىدۇ. نەۋائىنىڭ نامىغا بېغىشلانغان بارلىق نامۇنىشانلار ئۇنىڭ ھەقىقىي سۈپىتىنى تولۇق ئىپادە قىلىپ بېرەلمەيدۇ. نەۋائى، ئىنسان تەپەككۇر يۈكسەكلىكىنىڭ دەلىلى ۋە ئۆزى بىر مۆجىزە خاراكتېرلىك…

ئاپتورى: ئەدىب ئەخمەت بىننى مەخمۇت يۈكنەكى نەشىرگە تەييارلىغۇچىلار: خەمىت تۆمۈر، تۇرسۇن ئايۇپ . نەشىرگە تەييارلىغۇچىدىن «ئەتەبەتۇلھەقايىق» ھازىرغىچە مەلۇم بولغان قەدىمقى ئۇيغۇر تىلىدىكى مۇھىم يازما يادىكارلىقلارنىڭ بىرى بولۇپ ، مەزكۇر زور ھەجىملىك شېئىرىي ئەسەر «ئەتەبەتۇلھەقايىق» (ھەقىقەت ئىشىكى) ئەدىب ئەخمەت يۇكنەكى تەرىپىدىن…

بۇندىن بىر نەچچە مىڭ يىل بۇرۇن يۈز بەرگەن غايەت زور قۇرغاقچىلىق تۈپەيلى، ئۇيغۇر قەبىلىلىرى ئۆز يۇرتىلىرىنى تاشلاپ ئۇلارنىڭ بىر قىسمى دۇنيانىڭ ھەممە تەرەپلىرىگە كۆچۈپ تارقىلىشقا باشلاپتۇ. كۆچۈشتىن قالغانلىرى دەريا بويلىرىغا ئورۇنلىشىپ، ئون توققۇز كىچىك خانلىق قۇرۇپتۇ.

ئابلەت نۇردۇن پارس ئىلخانىيە خانلىقىنىڭ باش ۋەزىرى، ئۇلۇغ تارىخشۇناس رەشىددىن فەزلۇللاھ(1247- 1318-يىللار) نىڭ باش مۇھەررىرلىكىدە 14- ئەسىرنىڭ باشلىرىدا ئولجايتۇ خاننىڭ تاپشۇرۇقى بىلەن يېزىلغان”جامىئۇت-تەۋارىخ” (“تارىخلار توپلىمى”) مەزمۇنى مول، ھەجمى چوڭ،كاتتا تارىخىي ئەسەر. ئۇ ئوتتۇرا ئەسىردىكى ھەرقايسى مەملىكەتلەر ۋە مىللەتلەر، بولۇپمۇ موڭغۇل…

باتۇر روزى «ئوغۇزغا لىپمۇلىپ كاسەم ، كېرەكمەس شەربىتى ئالەم ، ئۆتەر بەندلىكتە مىڭ دەۋران ، بۇ ھۆرلۈك تاپمىغاي بەرھەم . بېشىڭ ئەگدۈرسە ئاچ-زارلىق ، مالايسەنكى ئەمەس ئادەم ، سېنىڭ بىر لەھزە ئەركىڭگە ،جىمى ئىنسانلىقىڭدۇر جەم…»

― ئەلىشىر نەۋائىي سېلىشتۇرما تەتقىقاتىغا مۇقەددىمە دوكتۇر ئابدۇرەئوپ تەكلىماكانىي كىرىش سۆز نۇرغۇن ئالىي مەكتەپلەرگە ئوخشاشلا، مەركىزىي مىللەتلەر ئۇنىۋېرسىتېتى ئۇيغۇر – قازاق – قىرغىز تىل – ئەدەبىيات فاكۇلتېتىمۇ «نەۋائىي تەتقىقاتى» ئاتلىق بىر دەرس تەسىس قىلغانىدى. بۇ نۆۋەت، تەشكىل مېنىمۇ مۇشۇ ساھەدە…

نەشرگە تەييارلىغۇچى: ئەنۋەر بايتۇر بۇ ئەسەر 1988- يىلى مىللەتلەر نەشرىياتى تەرىپىدىن نەشر قىلىنغان 1- نەشرى 2- باسمىسىغا ئاساسەن تورغا يوللاندى.

ئاپتۇرى: ئەخمەت ئىمىن ﺋﻮﺭﻣﺎﻥ. ﺋﺎﻳﺪﯨﯔ ﻛﯧﭽﻪ. ﺩﻩﺭﻩﺥ ﻳﻮﭘﯘﺭﻣﺎﻗﻠﯩﺮﻯ ﺋﺎﻧﺪﺍ – ﻣﯘﻧﺪﺍ ﺋﻪﺳﻜﻪﻥﺷﺎﻣﺎﻟﺪﯨﻦ ﺷﯩﺮﯨﻘﺸﯩﭗ ﻗﻮﻳﯩﺪﯗ. ﺋﺎﻱ ﻧﯘﺭﻯ ﺋﺎﻟﺪﯨﻤﺪﯨﻜﻰ ﺑﯩﺮ ﭘﺎﺭﭼﻪ ﭼﯩﻤﻠﯩﻘﻨﻰ ﺳﯘﺱﻳﻮﺭﯗﺗﯘﭖ ﺗﯘﺭﯨﺪﯗ. ﺑﯩﺮ ﻳﻪﺭﻟﻪﺭﺩﻩ ﺋﺎﻻ ﺳﺎﻳﻪ، ﻧﯧﺮﯨﺴﻰ ﺳﯘﺱ ﻗﺎﺭﺍﯕﻐﯘﭼﯩﻠﯩﻖ؛ ﺑﯩﺮﻳﻪﺭﻟﻪﺭﺩﻩ ﻗﺎﺭﺍ ﺳﺎﻳﻪ، ﻧﯧﺮﯨﺴﻰ ﻗﺎﭘﻘﺎﺭﺍﯕﻐﯘﭼﯩﻠﯩﻖ. «ﮬﯘﯞ » ﺗﯘﻳﯘﻗﺴﯩﺰ ﺑﯩﺮ ﺋﺎﯞﺍﺯ ﺋﺎﯕﻼﻧﺪﻯ….

مۇھەممەتجان راشىدىن قالار دەريا، قالار كېچىلەر، بۇ دۇنيادىن كېتەرمىز بىر كۈن. قالار قەلئە، قالار پۈتۈكلەر، بۇ دۇنيادىن كېتەرمىز بىر كۈن.

بالاڭ ئازسا،ئاھ ئۇرما ،يول تاپىدۇ بىر كۈنى ، ئامان بولسا ، ئۇلارمۇ پۇل تاپىدۇ بىر كۈنى . خاتا باسقان قەدەملەر قالدۇرغاندا قاتاردىن ، ئۆزى ماڭغان چاتقالغا ئوت ياقىدۇ بىر كۈنى.