ئۇيغۇر

ئاپتۇرى: ئەخمەت ئىمىن ﺋﻮﺭﻣﺎﻥ. ﺋﺎﻳﺪﯨﯔ ﻛﯧﭽﻪ. ﺩﻩﺭﻩﺥ ﻳﻮﭘﯘﺭﻣﺎﻗﻠﯩﺮﻯ ﺋﺎﻧﺪﺍ – ﻣﯘﻧﺪﺍ ﺋﻪﺳﻜﻪﻥﺷﺎﻣﺎﻟﺪﯨﻦ ﺷﯩﺮﯨﻘﺸﯩﭗ ﻗﻮﻳﯩﺪﯗ. ﺋﺎﻱ ﻧﯘﺭﻯ ﺋﺎﻟﺪﯨﻤﺪﯨﻜﻰ ﺑﯩﺮ ﭘﺎﺭﭼﻪ ﭼﯩﻤﻠﯩﻘﻨﻰ ﺳﯘﺱﻳﻮﺭﯗﺗﯘﭖ ﺗﯘﺭﯨﺪﯗ. ﺑﯩﺮ ﻳﻪﺭﻟﻪﺭﺩﻩ ﺋﺎﻻ ﺳﺎﻳﻪ، ﻧﯧﺮﯨﺴﻰ ﺳﯘﺱ ﻗﺎﺭﺍﯕﻐﯘﭼﯩﻠﯩﻖ؛ ﺑﯩﺮﻳﻪﺭﻟﻪﺭﺩﻩ ﻗﺎﺭﺍ ﺳﺎﻳﻪ، ﻧﯧﺮﯨﺴﻰ ﻗﺎﭘﻘﺎﺭﺍﯕﻐﯘﭼﯩﻠﯩﻖ. «ﮬﯘﯞ » ﺗﯘﻳﯘﻗﺴﯩﺰ ﺑﯩﺮ ﺋﺎﯞﺍﺯ ﺋﺎﯕﻼﻧﺪﻯ….

ئۇيغۇرلار تۈركىي خەلقلەرنىڭ بىر تارمىقى بولۇپ، دۇنيادا ياشىغۇچى تۈركىي خەلقلىرى ئىچىدە تارىخىنىڭ ئۇزۇنلۇقى، ئەمگەكچان- باتۇرلۇقى، ئەقىللىق ۋە كۈرەشچانلىقى، ئاق كۆڭۈل ۋە سەمىمىيلىكى، ئۆزىنىڭ ياراتقان شانلىق مەدەنىيىتى بىلەن دۇنيانىڭ مەدەنىيەت خەزىنىسىگە ئۆچمەس تۆھپە قوشقانلىقى بىلەن تونۇلغان قەدىمقىي مەدەنىيەتلىك ئۇلۇغ مىللەت. ئۇيغۇرلار…

مۇھەممەتجان راشىدىن قالار دەريا، قالار كېچىلەر، بۇ دۇنيادىن كېتەرمىز بىر كۈن. قالار قەلئە، قالار پۈتۈكلەر، بۇ دۇنيادىن كېتەرمىز بىر كۈن.

سەنەم–ئۇسسۇل پەدىلىرىنىڭ ناخشا بىلەن بىرلەشتۈرۈلگەن بىر خىل سەنئەت شەكلى بولۇپ، مىلودىيىلىرىنىڭ ئۆزگىرىشچان ۋە لېرىكىلىقى، ئاھاڭلىرىنىڭ بىر–بىرىگە ئۇلىنىپ بىر–بىرىگە يۈرۈشلىشىشى، رېتىم–ئۇدارلىرىنىڭ بالداقمۇ–بالداق شوخلىشىپ بېرىشى قاتارلىق قۇرۇلمىسى بىلەن ئۇسسۇلچىلارنىڭ ماھارىتىنى ئالاھىدە جارى قىلىشىغا زېمىن ھازىرلاپ بېرىپلا قالماستىن، سورۇن ئەھلىنىڭ ئىستېتىك زوقلىنىشىنى ۋايىغا…

بالاڭ ئازسا،ئاھ ئۇرما ،يول تاپىدۇ بىر كۈنى ، ئامان بولسا ، ئۇلارمۇ پۇل تاپىدۇ بىر كۈنى . خاتا باسقان قەدەملەر قالدۇرغاندا قاتاردىن ، ئۆزى ماڭغان چاتقالغا ئوت ياقىدۇ بىر كۈنى.

ئىمىنجان باھاۋۇدۇن مۇشۇ ئەسىرنىڭ ئالدىنقى يېرىمىدا ئىلىدا ئۆتكەن تارىخچى ، تىلشۇناس ئىمىنجان باھاۋۇدۇن ( 1897 – 1948 ) نىڭ ” ئىلى تارىخى ” ( ” تارانچى تارىخى “) ناملىق ئەسىرى ئىلى تارىخىنى يورۇتۇپ بېرىدىغان ، ئۇيغۇر مۇئەررىخلەر يازغان ساناقلىق ئەسەرلەرنىڭ…

شېرىپ نىياز خۇشتار 1864 – يىلىدىكى ئىلى دېھقانلار قوزغىلىڭىنىڭ بارلىققا كېلىشى ۋە مەغلۇپ بولىشى تەيپىڭ تىيەنگو ئىنقىلىبى پارتىلاپ ئۇزاق ئۆتمەيلا مەملىكىتىمىزنىڭ ھەر قايسى جايلىرىدا چىڭ سۇلالىسى ھۆكۈمىتىنىڭ ئەكسىيەتچى سىياسىتىگە قارشى قوراللىق قوزغىلاڭلار ئارقا- ئارقىدىن پارتىلايدۇ. چىڭ ھۆكۈمىتى ئېغىر سىياسى ،…

غۇلجا شەھىرىنىڭ كۈنچىقىش تەرىپىدە «خەنزۇ بازىرى» دەپ ئاتىلىدىغان بىر ئەنئەنىۋى بازارنىڭ بارلىقى ئىلى جامائىتىگە ئۇزاق زامانلاردىن بەش قولدەك مەلۇم بولسىمۇ، لېكىن «خەنزۇ بازىرى» دېگەن يەر نامىنىڭ مەيدانغا كېلىشىدىكى تارىخىي مەنبە ۋە سەۋەب ئېلېمېنتلىرى ھەققىدە ئېھتىمال كۆپىنچە كىشىلەر ئېنىق مەلۇماتقا ئىگە…

ئىلى ۋەتىنىمىزنىڭ غەربىي شىمال قىسمىغا جايلاشقان، كەڭ كەتكەن يېشىل ۋادا بولۇپ، ئۇ ئۆزىنىڭ مول سۇ بايلىقى، ئىقلىم بايلىقى، كان بايلىقى، مال–چارۋا بايلىقى، ئورمان بايلىقى ۋە ساياھەت بايلىقلىرى بىلەن ۋەتىنىمىزنىڭ ئىچى ۋە سىرتىغا داڭلىق بولغان تولىمۇ گۈزەل زېمىن. شۇڭا ئۇنىڭ «چېگرا…

تارانچى نامى تىلغا ئېلىنغان ھامان كىشىلەر ئىلى رايونىدىكى ئۇيغۇرلارنى كۆز ئالدىغا كەلتۈرىدۇ. نۆۋەتتە بۇ ھەقتە ئېلىپ بېرىلغان ئىزدىنىشلەرنىڭ كۆپ قىسمى بەزى نۇقسانلاردىن خالىي ئەمەس. شۇڭا «تارانچى» نامىغا توغرا تەبىر بېرىش، جۇڭغار خانلىقى دەۋرىدىكى تەڭرىتېغىنىڭ شىمالىدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ تارىخىنى چۈشىنىشتە بىر قەدەرمۇھىم…

ئىلى دىيارى (بۇ يەردە تىلغا ئېلىنغان ئىلى دىيارى–ئىلى ۋادىسىنى، يەنىمۇ كونكرېت قىلىپ ئېيتقاندا ئىلى ۋىلايىتىنى كۆرسىتىدۇ) — ئۇيغۇرلارنىڭ قەدىمكى ماكانلىرىدىن بىرى. ئىلى دىيارىدىكى ئۇيغۇرلار نەچچە مىڭ يىلدىن بېرى بۇ يەردە ماكانلىشىپ تىرىكچىلىك قىلىپ ۋە بۇ دىيارنى گۈللەندۈرۈپ، ئۇنى ئىسمى–جىسمىغا لايىق…

ئۇستاز ئەزىم موللا بىننى باقى ئوغلى: ئەزىم موللا بىننى باقى (ھېزىم موللا) ئاپرېل ئۆزگىرىشىدىن كېيىن ئىلىنىڭ ھەرقايسى ئورۇنلىرىدىكى سەنئەت كۇرژۇكلىرىغا ئاكتىپ قاتنىشىپ تەشكىلاتلىق ۋە ئۇستازلىق رولىنى ئويناپ، ئىلى رايونىدىكى سەنئەت ئىشلىرىنىڭ راۋاجلىنىشىغا مۇھىم تۆھپە قوشقان پېشقەدەملىرىمىزنىڭ بىرى. ھېزىم موللا 1906–يىلى…