ئۇيغۇر تارىخى

ﻗﺎﺭﺍ ﺧﺎﻧﻼﺭ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﻰ ﻣﯩﻼﺩﻯ 9 -ﺋﻪﺳﯩﺮﺩﯨﻦ 13 – ﺋﻪﺳﯩﺮﻧﯩﯔ ﺑﺎﺷﻠﯩﺮﯨﻐﯩﭽﻪ ﺗﯚﺕ ﺋﻪﺳﯩﺮﮔﻪ ﻳﯧﻘﯩﻦ ﻫﯚﻛﯘﻡ ﺳﯜﺭﮔﻪﻥ .ﻗﺎﺭﺍ ﺧﺎﻧﻼﺭ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺯﯨﻤﯩﻨﻰ ﻫﺎﺯﯨﺮﻗﻰ ﺟﻪﻧﯘﺑﻰ ﺷﯩﻨﺠﺎﯓ ﯞﻩ ﺋﯘﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎ ﺭﺍﻳﯘﻧﯩﻨﻰ ﺋﯚﺯ ﺋﯩﭽﯩﮕﻪ ﺋﺎﻟﻐﺎﻥ . ﻣﯩﻼﺩﻯ 840 – ﻳﯩﻠﻰ ﻗﯩﺮﻏﯩﺰﻻﺭ ﺋﯚﺗﯜﻛﻪﻥ ﺷﻪﻫﯩﺮﯨﮕﻪ ﻫﯘﺟﯘﻡ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺋﻮﺭﺧﯘﻥ…

ﺗﯘﺧﺘﻰ ﮬﺎﺟﻰ ﺭﻭﺯﻯ 2006 – ﻳﯩﻠﻰ 18-ﺳﯩﻨﺘﻪﺑﯩﺮ، ﺋﻪﺗﯩﮕﻪﻧﺪﯨﻦ ﻛﻪﭼﻜﯩﭽﻪ ﻳﺎﻗﻘﺎﻥ ﻳﺎﻣﻐﯘﺭﻳﯧﺸﯩﻠﻠﯩﺸﯩﺶ ﻧﯩﺴﭙﯩﺘﻰ ﺋﺎﻻﮬﯩﺪﻩ ﻳﯘﻗﯘﺭﻯ ﺋﺎﻟﻤﺎ – ﺋﺎﺗﺎ ﺷﻪﮬﺮﯨﻨﯩﯔ ﮬﯚﺳﻨﯩﻨﻰ ﺗﯧﺨﯩﻤﯘ ﮔﯘﺯﻩﻟﻠﻪﺷﺘﯘﺭﯞﻩﺗﻜﻪﻥ ﺋﯩﺪﻯ . _ ﻣﺎﻧﺎ ﺑﯘ ﭼﯩﺮﺍﻳﻠﯩﻖ ﻛﯘﺯﻧﯩﯔ ﮬﻪﻗﯩﻘﻰ ﺑﺎﺷﻠﯩﻨﯩﺸﻰ ،- ﺩﯨﺪﻯ ﺋﯚﻱ ﺋﯩﮕﯩﺴﻰ ﻣﯩﺮ ﺯﺍ ﺋﻪﺧﻤﻪﺕ ﺋﺎﻛﺎ ﺩﯦﺮﯨﺰﯨﺪﯨﻦ ﺳﯩﺮﺗﻘﺎ…

ﻧﻪﺑﯩﺠﺎﻥ ﺗﯘﺭﺳﯘﻥ ( ﺗﺎﺭﯨﺦ ﭘﻪﻧﻠﯩﺮﻯ ﺩﻭﻛﺘﻮﺭﻯ) 5-ﺋﺎﻳﻨﯩﯔ 8-9-ﻛﯜﻧﻠﯩﺮﻯ ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎﺩﯨﻜﻰ ﻛﯚﭖ ﻗﯩﺴﯩﻢ ﺩﯙﻟﻪﺗﻠﻪﺭ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ ﮔﯩﺘﻠﯧﺮ ﮔﯧﺮﻣﺎﻧﯩﻴﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺗﺎﺟﺎﯞﯗﺯﭼﯩﻠﯩﻖ ﺋﯘﺭﯗﺷﻰ ﺋﯜﺳﺘﯩﺪﯨﻦ ﻏﻪﻟﯩﺒﻪ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ “ﻏﺎﻟﯩﺒﯩﻴﻪﺕ ﺑﺎﻳﺮﯨﻤﻰ” ﻛﯜﻧﻰ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺑﯧﻜﯩﺘﯩﻠﮕﻪﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺳﺎﺑﯩﻖ ﺳﻮﯞﯦﺖ ﺋﯩﺘﺘﯩﭙﺎﻗﻰ ﯞﻩ ﻫﺎﺯﯨﺮﻗﻰ ﺭﯗﺳﯩﻴﻪ ﻫﻪﻡ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﻣﯘﺳﺘﻪﻗﯩﻞ ﺩﯙﻟﻪﺗﻠﻪﺭ ﻫﻪﻣﺪﻭﺳﺘﻠﯘﻗﯩﻐﺎ ﺋﻪﺯﺍ ﻣﻪﻣﻠﯩﻜﻪﺗﻠﻪﺭ 9-ﻣﺎﻱ…

نەشرگە تەييارلىغۇچى: ئەنۋەر بايتۇر بۇ ئەسەر 1988- يىلى مىللەتلەر نەشرىياتى تەرىپىدىن نەشر قىلىنغان 1- نەشرى 2- باسمىسىغا ئاساسەن تورغا يوللاندى.

ئۇيغۇرلار تۈركىي خەلقلەرنىڭ بىر تارمىقى بولۇپ، دۇنيادا ياشىغۇچى تۈركىي خەلقلىرى ئىچىدە تارىخىنىڭ ئۇزۇنلۇقى، ئەمگەكچان- باتۇرلۇقى، ئەقىللىق ۋە كۈرەشچانلىقى، ئاق كۆڭۈل ۋە سەمىمىيلىكى، ئۆزىنىڭ ياراتقان شانلىق مەدەنىيىتى بىلەن دۇنيانىڭ مەدەنىيەت خەزىنىسىگە ئۆچمەس تۆھپە قوشقانلىقى بىلەن تونۇلغان قەدىمقىي مەدەنىيەتلىك ئۇلۇغ مىللەت. ئۇيغۇرلار…

ئىمىنجان باھاۋۇدۇن مۇشۇ ئەسىرنىڭ ئالدىنقى يېرىمىدا ئىلىدا ئۆتكەن تارىخچى ، تىلشۇناس ئىمىنجان باھاۋۇدۇن ( 1897 – 1948 ) نىڭ ” ئىلى تارىخى ” ( ” تارانچى تارىخى “) ناملىق ئەسىرى ئىلى تارىخىنى يورۇتۇپ بېرىدىغان ، ئۇيغۇر مۇئەررىخلەر يازغان ساناقلىق ئەسەرلەرنىڭ…

شېرىپ نىياز خۇشتار 1864 – يىلىدىكى ئىلى دېھقانلار قوزغىلىڭىنىڭ بارلىققا كېلىشى ۋە مەغلۇپ بولىشى تەيپىڭ تىيەنگو ئىنقىلىبى پارتىلاپ ئۇزاق ئۆتمەيلا مەملىكىتىمىزنىڭ ھەر قايسى جايلىرىدا چىڭ سۇلالىسى ھۆكۈمىتىنىڭ ئەكسىيەتچى سىياسىتىگە قارشى قوراللىق قوزغىلاڭلار ئارقا- ئارقىدىن پارتىلايدۇ. چىڭ ھۆكۈمىتى ئېغىر سىياسى ،…

غۇلجا شەھىرىنىڭ كۈنچىقىش تەرىپىدە «خەنزۇ بازىرى» دەپ ئاتىلىدىغان بىر ئەنئەنىۋى بازارنىڭ بارلىقى ئىلى جامائىتىگە ئۇزاق زامانلاردىن بەش قولدەك مەلۇم بولسىمۇ، لېكىن «خەنزۇ بازىرى» دېگەن يەر نامىنىڭ مەيدانغا كېلىشىدىكى تارىخىي مەنبە ۋە سەۋەب ئېلېمېنتلىرى ھەققىدە ئېھتىمال كۆپىنچە كىشىلەر ئېنىق مەلۇماتقا ئىگە…

تارانچى نامى تىلغا ئېلىنغان ھامان كىشىلەر ئىلى رايونىدىكى ئۇيغۇرلارنى كۆز ئالدىغا كەلتۈرىدۇ. نۆۋەتتە بۇ ھەقتە ئېلىپ بېرىلغان ئىزدىنىشلەرنىڭ كۆپ قىسمى بەزى نۇقسانلاردىن خالىي ئەمەس. شۇڭا «تارانچى» نامىغا توغرا تەبىر بېرىش، جۇڭغار خانلىقى دەۋرىدىكى تەڭرىتېغىنىڭ شىمالىدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ تارىخىنى چۈشىنىشتە بىر قەدەرمۇھىم…

ئىلى دىيارى (بۇ يەردە تىلغا ئېلىنغان ئىلى دىيارى–ئىلى ۋادىسىنى، يەنىمۇ كونكرېت قىلىپ ئېيتقاندا ئىلى ۋىلايىتىنى كۆرسىتىدۇ) — ئۇيغۇرلارنىڭ قەدىمكى ماكانلىرىدىن بىرى. ئىلى دىيارىدىكى ئۇيغۇرلار نەچچە مىڭ يىلدىن بېرى بۇ يەردە ماكانلىشىپ تىرىكچىلىك قىلىپ ۋە بۇ دىيارنى گۈللەندۈرۈپ، ئۇنى ئىسمى–جىسمىغا لايىق…

( 1 ) ﺗﺎﺭﯨﺨﺘﯩﻦ ﺳﯚﺯ «ﺑﻪﻳﺘﯘﻟﻼ» ﻧﯩﯔﻳﺎﺳﯩﻠﯩﺸﻰ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﻩ ﮔﯜﺯﻩﻝ ﺋﯩﻠﻰﯞﺍﺩﯨﺴﯩﻨﯩﯔ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺧﻪﻟﻘﻰ ﺋﻪﺯﻩﻟﺪﯨﻦﻳﺎﺷﺎﭖ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ﺯﯦﻤﯩﻨﻼﺭﻧﯩﯔ ﺑﯩﺮﻯﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﻰ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﻩ ﺋﯩﺸﻪﻧﭽﯩﻠﯩﻚ ﺗﺎﺭﯨﺨﻲ ﻣﻪﻟﯘﻣﺎﺗﻼﺭ ﺑﺎﺭ. ﭼﺎﻏﺎﺗﺎﻳﺨﺎﻥﮬﺎﻛﯩﻤﻴﻪﺕ ﻳﯜﮔﯜﺯﮔﻪﻥﻳﯩﻠﻼﺭﺩﺍ ﺋﯩﻠﯩﺪﯨﻜﻰ ﻗﻪﺩﯨﻤﯩﻲ ﺷﻪﮬﻪﺭ ﺋﺎﻟﻤﺎﻟﯩﻘﻨﻰ ( ﺑﻪﺯﻯ ﺗﺎﺭﯨﺨﻲ ﻛﯩﺘﺎﭘﻼﺭﺩﺍ “ﺋﺎﻟﻤﺎﻟﻰ” ﺋﺎﺗﺎﻟﻐﺎﻥ ) ﭘﺎﻳﺘﻪﺧﺖ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺗﺎﻟﻠﯩﻐﺎﻥ. ﺋﻪﻧﻪ ﺷﯘ ﺋﺎﻟﻤﺎﻟﯩﻘﻨﯩﯔ…

غۇلجا شەھرىنىڭ قاچان بىنا قىلغانلىقى ۋە ئۇنىڭ نېمە سەۋەپتىن « غۇلجا » دەپ ئاتالغانلىقى توغرىسىدا جۇڭگو ۋە چەت ئەل تارىخچىلىرى ئۇزاقتىن بېرى ئىزدىنىپ كەلمەكتە . غۇلجا 1888-يىلى ناھيە بولۇپ قۇرۇلغان بولسىمۇ،لېكىن ئۇنىڭ تارىخىنى خېلى ئۇزاقتىن باشلاشقا توغرا كېلىدۇ . غۇلجىنىڭ…