ئۇيغۇر دىيارى

ئەسئەت سۇلايمان قۇملۇقلاردىكى پايانسىزلىق بىلەن بوستانلىقلاردىكى چەكلىمىلىك ھامان كىشىلەردە بىر خىل قېچىپ قۇتۇلغىلى بولمايدىغان زىددىيەتلىك كەيپىياتنى ھاسىل قىلىدۇ. تەكلىماكاننى چۆرىدەپ، بىر-بىرىدىن مۇئەييەن ئارىلىقتا ئايرىلىپ تۇرغان بوستانلىقلار گويا بارخانلار ئارىسىغا مەڭگۈ بەنت قىلىۋېتىلگەندەك كىشىگە يېتىملىك، غېرىبلىق ۋە دۇنيادىن ئايرىلىپ قالغانلىقتەك خامۇش…

ۋەلى كېرىم كۆكئالىپ «نازىركوم»نى «نازىر» ۋە «كوم»دىن ئىبارەت ئىككى سۆزنىڭ بېرىكىشىدىن تۇزۇلگەن ئاتالغۇ دەپ تەبىر بەرگىنىمىزدە، بۇ ئۇسسۇلنىڭ زادى قايسى دەۋىردە پەيدا بولغانلىقىنى ۋە نېمە سەۋەپتىن شۇنداق ئاتالغانلىقىنى ھەرقانچە قىلىپمۇ توغرا چۇشەندۇرۇپ بەرگىلى بولمايدۇ. بىز نازىركوم ئۇسسۇلىنى ئۇزاق تارىخقا ئىگە،…

شىخەنزە (تاش ئېرىق ) شەھىرى شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتۇنۇم رايونىنىڭ بىۋاستە قاراشلىق شەھەر. ئۇ، تەڭرىتاغ ئوتتۇرا بۆلىكى ئىلان قابىرغا تاغلىقىنىڭ شىمالىي ئېتىكىگە، جۇڭغار ئويمانىلىقىنىڭ جەنۇبىي چېتىگە ۋە ماناس دەرياسىنىڭ غەرىبىگە جايلاشقان. شەھەرنىڭ شەرق تەرىپى ماناس دەرياسى ئارقىلىق ماناس ناھىيىسى بىلەن ئايرىلىپ…

ئۈرۈمچى شەھىرى ـــ شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتۇنۇم رايۇنىنىڭ مەركىزى. ئۇ تەڭرىتاغ ئوتتۇرا بۈلىكىنىڭ شىمالى ئىتىكى ۋە جۇڭغار ئويمانلىقىنىڭ جەنۇبى چېتىگە جايلاشقان بۇلۇپ، شەرىقى تەرپى تۇرپان شەھىرى بىلەن، غەربىي شىمال تەرپى جىمسار ناھىيىسى بىلەن، شىمال تەرىپى فۇكاڭ، ناھىيىلىرى بىلەن تۇتىشىدۇ، غەربىي شىمال…

يالقۇن روزى 2007 – يىلى رۇسىيىنىڭ ئارخېئولوگىيە ساھەسىدىكى ئەڭ چوڭ خەۋەر پۇر باجىن-لايدىن ياسالغان قەلئە توغرىسىدىكى خەۋەر بولدى . بۇ خەۋە رۇسىيىنىڭ ئاخبارات ۋاسىتىلىرى ئارقىلىق دۇنياغا جاكارلانغاندىن كېيىن پۈتكۈل دۇنيانىڭ نەزىرى پۇرباجىنغا تىكىلدى . رۇسىيە ئاخبارات ۋاسىتىلىرى پۇرباجىننى «ئورخۇن ئۇيغۇر…

ﺋﺎﻗﺴﯘ ﺩﯨﮕﻪﻥ ﻧﺎﻣﻨﯩﯔ ﻛﯧﻠﯩﭗ ﭼﯩﻘﯩﺸﻰ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﻩ ﺧﯩﻠﻤﯘ ﺧﯩﻞ ﻛﯚﺯﻗﺎﺭﺍﺷﻼﺭ ﺳﺎﻗﻼﻧﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺑﯘﻧﯩﯔ ﺋﯩﭽﯩﺪە ﺑﯩﺮﻗﻪﺩﻩﺭ ﺋﺎﺳﺎﺳﻠﯩﻖ ﺑﻮﻟﻐﯩﻨﻰ ﺗﯚﯞﻩﻧﺪﯨﻜﻰ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﺧﯩﻞ ﻗﺎﺭﺍﺵ ﺋﻮﻣﯘﻣﻼﺷﻘﺎﻥ. ﺑﯘﻧﯩﯔ ﺑﯩﺮﯨﻨﭽﯩﺴﻰ ﺑﯘ ﻳﻪﺭﺩﯨﻜﻰ ﺳﯘﻧﯩﯔ ﻛﯚﭘﻠﯩﻜﯩﮕﻪ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﻗﻮﻳﯘﻟﻐﺎﻥ ﺩﯨﮕﻪﻥ ﻗﺎﺭﺍﺵ: ﺑﯘ ﮬﻪﻗﺘﻪ 1763- ﻳﯩﻠﻰ ﻓﯧﯔ ﭼﻰ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ «…

ﺋﺎﻗﺴﯘ ﺩﯨﮕﻪﻥ ﻧﺎﻣﻨﯩﯔ ﻛﯧﻠﯩﭗ ﭼﯩﻘﯩﺸﻰ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﻩ ﺧﯩﻠﻤﯘ ﺧﯩﻞ ﻛﯚﺯﻗﺎﺭﺍﺷﻼﺭ ﺳﺎﻗﻼﻧﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺑﯘﻧﯩﯔ ﺋﯩﭽﯩﺪە ﺑﯩﺮﻗﻪﺩﻩﺭ ﺋﺎﺳﺎﺳﻠﯩﻖ ﺑﻮﻟﻐﯩﻨﻰ ﺗﯚﯞﻩﻧﺪﯨﻜﻰ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﺧﯩﻞ ﻗﺎﺭﺍﺵ ﺋﻮﻣﯘﻣﻼﺷﻘﺎﻥ. ﺑﯘﻧﯩﯔ ﺑﯩﺮﯨﻨﭽﯩﺴﻰ ﺑﯘ ﻳﻪﺭﺩﯨﻜﻰ ﺳﯘﻧﯩﯔ ﻛﯚﭘﻠﯩﻜﯩﮕﻪ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﻗﻮﻳﯘﻟﻐﺎﻥ ﺩﯨﮕﻪﻥ ﻗﺎﺭﺍﺵ: ﺑﯘ ﮬﻪﻗﺘﻪ 1763- ﻳﯩﻠﻰ ﻓﯧﯔ ﭼﻰ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ «…

قەشقەر شەھرى قەشقەر دەرياسى دېلتىسىنىڭ ئوتتۇرا، يۇقىرى، قىسمىغا جايلاشقان. ئۇنىڭ شەرق، شىمال، غەرب تەرىپى قەشقەر كونىشەھەر نەھىيسى بىلەن تۇتىشىدۇ. جەنۇپ تەرىپى قەشقەر يېڭىشەھەر ناھىيسى بىلەن تۇتىشىدۇ. شەرىقتىن غەرىپكىچە بولغان كەڭلىكى 13 كىلومېتېر جەنۇپىن شىمالغىچە بولغان ئارىلىقى 19 كىلومېتىر، شەھەر رايونى…

يولۋاس مۇھەممەتئىمىن مىلادىيە 1887-يىلى گېرمانىيە بېرلىن ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ پروفېسسورى، مەشھۇر جۇغراپىئون، شەرقشۇناس زىچ خوفىن دېڭىز يوللىرى ئېچىلىشتىن ئىلگىرى غەرب بىلەن شەرقنىڭ بارلىق ئالاقىلىرىنى تۇتاشتۇرىدىغان قەدىمكى قورۇقلۇق يولىنىڭ نامىنى ناھايىتى چىرايلىق نام بىلەن، يەنى «يىپەك يولى» دېگەن نام بىلەن ئاتىدى. شۇنىڭدىن باشلاپ…

نىلقا-تەڭرىتېغىنىڭ قۇچىقىغا جايلاشقان بولۇپ ،ئۇنىڭ شىمالىدا پولۇكنۇ تېغى بار شەرقىدەئاۋرال تېغى ئوتتۇرىدا قاش دەرياسى شەرىقتىن-غەرىپكە قاراپ ئېقىپ ئىلى دەرياسىغاقوشۇلىدۇ ، ،ئوتتۇرسىدا شىمال تەرەپتە ئاچال تاغ ئېغىزىدىن ئۆتۈپ جىڭ ناھىيىسىگە بارغىلى بولىدۇشەرىقتەرىپىكۈنەسكە تۇتىشىدۇ ، نارات يايلىقىدىن بايىنبۇلاق (يۇلتۇز دەپمۇ ئاتىلىدۇ )…

ئوسمان فىكرى سەرتكايا تۈركىيىدىكى بىرقانچە كۈتۈپخانىدا ئىسلامىيەت دەۋرىدە قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقى بىلەن يېزىلغان ھۆججەتلەر ۋە بەزى ئۆرنەكلەر ساقلىنۋاتىدۇ. ئىسلامىيەت دەۋرىدە يېزىلغان بۇ ھۆججەتلەرنىڭ تىلى قەدىمكى ئۇيغۇرچە ئەمەس، بەلكى شەرق تۈركچىسى (ئۇيغۇر چاغاتايچە) ۋە شىمال تۈركچىسى (قىپچاقچە) ئالاھىدىلىككە ئىگە. تۈركىيىدىكى كۈتۈپخانلاردا…

ئۇيغۇر كلاسسىك مائارىپى ئۇرخۇن، شامان ۋە مانى دەۋرى (552 – 844 – يىللار)، ئىدىقۇت مائارىپى دەۋرى (850 – 1250 – يىللار) ۋە بۇددىزم مائارىپى دەۋرى (75 – 992 – يىللار) جەريانلىرىدىن ئۆتۇپ، كېيىن قەشقەر مەركەز قىلىنغان قاراخانىلارنىڭ ئىسلامىيەت مائارىپى دەۋرى…