ئۇيغۇر مەدەنىيىتى

نۇرمۇھەممەت توختى 1. «مىللىي بۇرژۇئازىيە»نىڭ ئېنىقلىمىسى ئوتتۇرا مەكتەپتە سىياسەت دەرسى ئۆتىدىغان ئوقۇتقۇچۇم «دەللال بۇرژۇئازىيە» نى باشقا يۇرت ۋە باشقا ئەللەردە ياسالغان سانائەت مەھسۇلاتلىرىنى يۆتكەپ سېتىپ باي بولغانلار دەپ، «مىللىي بۇرژۇئازىيە»نى ئۆز يۇرتى ۋە ئۆز ئېلىدىكى خام ئەشيالارنى پىششىقلاپ ئىشلەپ، سانائەت…

شەيئىلەرنىڭ رولى شۇ شەيئىنىڭ قىممىتىنى بەلگىلەيدۇ. غەيرىي ماددىي مەدەنىيەت مىراسلىرىمۇ شۇنداق. غەيرىي ماددىي مەدەنىيەت مىراسلىرىدا تارىخ، مەدەنىيەت، گۈزەللىك، ئىلىم – پەن، ئېتىكا، مائارىپ، ئىقتىساد، ئىجادىيەتلەرگە ئائىت خىلمۇ – خىل بايلىقلار بولۇپ، مۇناسىپ ھالدا شۇلارنىڭ رولى بولغاچقا، بۇلارنىڭ خىلمۇ – خىل…

چاپان، كۆڭلەك ، ئاياغ– ئۇيغۇر ئەرلىرىنىڭ كىيىمى بىر قەدەر ئاددى ، ئازادە ، ئاساسلىقى يەكتەك ، تون، پەشمەت، نىمچە، كۆڭلەك، پوتا قاتارلىقلاردىن ئىبارەت. ئۇيغۇرلار تاش كىيىمنى بىردەك چاپان (tfapan) دەپ ئاتايدۇ. ئەرەنچە كىيىملەر كۆپرەك قوي تېرىسىدىن، يۇڭدىن، يىپەك ۋە پاختا…

شىنجاڭ قەدىمقى زاماندىن تارتىپ يىپەكچىلىك بىلەن دۇنياغا مەشھۇر. جەنۇبىي شىنجاڭنىڭ خۇتەن ۋە قەشقەر رايۇنلىرىدا يىپەكچىلىك بىر قەدەر بۇرۇن تەرەقىي قىلغان. شۇنىڭ ئۈچۈن گىرمانىيىلىك مەشھۇر خېوگراف ۋە ئارخېئولوگ رىچخوۋىن (1833-1905) بۇ يەرگە <يىپەكيولى> دەپ نام بەرگەن ۋە قەدىمقى ئۇدۇن يەنى خۇتەننىڭ…

غالىب بارات ئەرك يېقىنقى يىللاردىن بېرى مەملىكەت مىقياسىدا قوزغالغان كروران قىزغىنلىقى كىشىلەرنى قىزغىن بىر تېمىغا جەلپ قىلماقتا ، ئۇ بولسىمۇ كروراننىڭ نوپۇسى قانچىلىك؟ ئۇلار نەگە كەتكەن ؟ زامانىمىزدا ئۇلارنىڭ ئەۋلادلىرى بارمۇ؟ دېگەندىن ئىبارەت. بۇ ماقالىمىزدا ئەنە شۇ سوئاللارغا جاۋاب ئىزدىنىدۇ…

( ئەدەبىي ئاخبارات ) پلانلىغۇچى: قادىر مەخسۇت، مۇسا ئەھەد، ئىمىرھەسەن مەخمۇت خاسلىق ھەققىدە مۇلاھىزە بىر قارىساق جاھاندىكى خىلمۇخىل مەدەنىيەت ئەندىزىلىرى بىزنى ئۆزلۈك، خاسلىقىمىزدىن بارغانچە يىراقلاشتۇرۇپ بېرىۋاتقاندەك؛ يەنە بىر قارىساق ئاۋام ئارىسىدا يىمىرىلمەس يىلتىز تارتقان مەدەنىيەت ئەنئەنىلىرى؛ تالاي ئەسىرلەر مابەينىدە قىممەتلىك…

كىتاپ « دۇنيا تارىخى تىزىسلىرى— جانلىقلار ۋە ئىنسانىيەتنىڭ قىسقىچە تارىخى » ئەنگىلىيەلىك ئەپەندى(1866~1946) نىڭ ئەسىرى بولۇپ، كىتاپتا يەر شارىنىڭ شەكىللەنگەن ۋاقتىدىن تارتىپ 1-دۇنيا ئۇرۇشىغىچە بولغان تارىخ ، يەنى دۇنيادىكى ھەرقايسى مۇھىم مەدىنىيەتلەرنىڭ تەدرىجى تەرەققىيات جەريانى، ئىنسانلار قولغا كەلتۈرگەن مۇۋەپپەققىيەتلەرى ۋە…

غالىب بارات ئەرك ئۇيغۇرلار قەدىمكى دەۋردە تەرەققى قىلغان شەرق خەلقلىرىدىن بىرى ئىدى، ئەمما يېقىنقى 3- 4 ئەسىردە تەرەققىياتى ئەڭ قالاق ھالەتكە چۈشۈپ قالدى، بۇ زادى نىمە ئۈچۈن؟ 1 . تەرەققىياتنىڭ ئالدىنقى شەرتى تېنچلىق بولمىغان تارىخ بەتلىرىنى ۋاراقلايدىغان بولساق بىلەلەيمىزكى 1600-…

ﺋﺎﺑﺪﯗﺷﯜﻛﯜﺭ ﻣﯘﮬﻪﻣﻤﻪﺗﺌﯩﻤﯩﻦ ﻣﯘﻗﻪﺩﺩﯨﻤﻪ ﺗﺎﺭﯨﺦ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﯩﻴﻪﺗﻨﯩﯔ ﺑﯧﻜﯩﻨﻤﯩﭽﯩﻠﯩﻚ ﯞﻩ ﺳﻮﻏﯘﻕ ﻣﯘﻧﺎﺳﯩﯟﻩﺗﻠﻪﺭ ﺋﯘﺭﯗﺷﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﺧﯩﺮﻟﯩﺸﯩﭗ، ﻳﯧﯖﻰ ﻳﯧﻘﯩﻨﻠﯩﺸﯩﺶ ﯞﻩ ﺋﯩﻘﺘﯩﺴﺎﺩﯨﻲ ﺗﻪﯕﭙﯘﯕﻠﯩﺸﯩﺶ ﺩﻩﯞﺭﯨﮕﻪ ﻗﻪﺩﻩﻡ ﻗﻮﻳﯘﯞﺍﺗﻘﺎﻧﻠﯩﻘﯩﺪﯨﻦ ﺑﯧﺸﺎﺭﻩﺕ ﺑﻪﺭﻣﻪﻛﺘﻪ. ﻗﻪﺩﯨﻤﻜﻰ « ﻳﯩﭙﻪﻙ ﻳﻮﻟﻰ » ﺑﻪﺵ ﺋﻪﺳﯩﺮﻟﯩﻚ « ﭼﯚﻛﯜﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ ﻛﯧﻤﻪ »ﺩﻩﻙ ﺧﺎﺭﺍﺑﯩﻠﯩﻘﺘﯩﻦ، « ﺋﻪﺳﮭﺎﺑﯘﻟﻜﻪﮬﻒ »ﺩﻩﻙ ﺋﯘﺯﺍﻕ ﯞﺍﻗﯩﺖ ﺳﻮﺯﯗﻟﻐﺎﻥ…

ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن 1.كەلگۈسىگە يۈزلەنگەن دۇنيا ۋە زامانىۋى ئەقىل «غايە رېئاللىققا مۆكۈنگەن بولىدۇ ، غايە رىئاللىقنىڭ كۆچۈرمىسى ئەمەس، بەلىكى ئەقىل بىلەن كۆرۈلىدىغان، تەسەۋۋۇر بىلەن تەقلىد قىلىنىدىغان مەلۇم نەرسىنىڭ مۇمكىنلىكى.»-بېلىنىسكى ئىشلەپچىقىرىش كۈچلىرى بىلەن پەن – تېخنىكا تەرەققىياتىنىڭ بۈگۈنكى سەۋىيىسى ئىنسانىيەت تارىخى ئىككى…

ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن «يىپەك يۇلىدىكى بىر چوڭ ئىللەت» خۇددى ئەھمەد يەسسەۋىنىڭ «دىۋان ھېكمەت» داستانىدا ئېيتىلغاندەك «شەيتان» غا ئوخشاش بۇلۇپ، ئۇ خۇددى خۇجا نەزەر ھۇۋەيدا ئېيتقاندەك؛ تەڭرى سۇپەتلىك ئىنسانغا مىنىۋىلىپ، ئۇنى خار- زارلىق ھەلقۇمىدا ئېڭراۋاتقان ئىنسانغا ئايلاندۇرۇپ قويغان ئىللەت. بۇنى بىز بىرلىكتە…

ئەمەتجان مۇھەممەت ئەركزات قېيداش دىگەن بۇ سۆزنىڭ نارازىلىقتىن دېرەك بېردىغانلىقى ھەممەيلەنگە مەلۇم.بۇ پىسخىكا گەرچە ھەممە مىللەت كىشىلىرىدە كۆرۈلسىمۇ،ئۇيغۇرلاردا نىسبەتەن گەۋدىلىك ئىپادىلىنىپ كەلدى. ئۇيغۇرلار ئۇزاق زامان تەكلىماكاننىڭ ئىچكىرسىدە رەھىمسىز تەبىئەت ھادىسلىرى بىلەن تىنىمسىز كۆرەش قىلىش جەريانىدا ،مەلۇم بىر مەزگىل چۆللۈكنى گۈللەندۈرۈپ…